MÔ TẢ LOÀI CÂY THUỐC DYSOSMA TONKINENSE (GAGNEP) M. HIROE (BERBERIDACEAE) DỰA TRÊN CÁC ĐẶC ĐIỂM HÌNH THÁI VÀ PHÂN TÍCH VÙNG GEN ITS

Bát giác liên, có tên khoa học là Dysosma tonkinense (Gagnep) M. Hiroe, họ Hoàng mộc (Berberidaceae), là loài thuốc quý của Việt Nam hiện đang được nghiên cứu sâu rộng. Năm 1938, Gagnepain đã mô tả “Bát giác liên” với tên khoa học là Podophyllum tonkinense Gagnep và ghi nhận phân bố ở vùng núi phía Bắc Việt Nam bao gồm Hòa Bình, Sơn La, Lai Châu, Điện Biên, Lào Cai ở độ cao từ 470-1720m.

Năm 1973, Hiroe chuyển loài “Bát giác liên” từ chi Podophyllum sang chi Dysosma theo cách phân loại của Woodson (1928) dựa trên đặc điểm hình thái của thân rễ, không có cuống lá, thùy, cuống lá, cánh hoa rủ với mầu đỏ thẫm, nhụy 4-6

Trên cơ sở nghiên cứu về hình thái, Shaw (trong Stearn 2002) đã xem xét Podophyllum tonkinense Gagnep là synonym của P. versipelle Hance subsp. versipelle (D. versipellis (Hance) M. Cheng ex T.S. Ying). Ngược lại, Ying et al, 2011 lại xem xét Dysosma tonkinense (Gagnep) ở vùng núi phía Bắc Việt Nam là synonym của Dysosma difformis (Hemsl & E.H. Wison) thu tại Quảng Tây, Quý Châu, Hồ Nam, Tứ Xuyên (Trung Quốc).

Để làm rõ về phân loại học của loài “Bát giác liên”, các nhà khoa học của Viện Dược liệu, Bảo tàng Thiên nhiên Việt Nam, Vườn thực vật Mitssouri, Học viện Nông nghiệp Việt Nam đã tiến hành khảo sát thực địa, thu thập mẫu vật và định loại lại theo phương pháp phân tích hình thái và trình tự vùng gen ITS. Kết quả so sánh về hình thái cho thấy loài Dysosma tonkinense phân biệt với 2 loài tương đồng D. versipellisD. difformis ở một số đặc điểm như thân rễ, hình dạng lá, kích thước các cơ quan hoa, hình dạng và màu sắc của quả và hạt. Kết quả phân tích trình tự vùng gen ITS cho thấy loài D. tonkinense phân biệt được với các loài trong chi Dysosma ở một số vị trí nucleotide. Từ đó, chúng tôi khẳng định loài D. tonkinense là 1 loài độc lập/riêng biệt.

Kết quả này đã được đăng tải trên Tạp chí Nordic Journal of Botany, tháng 1/2020.

Tài liệu trích dẫn:

Ngoc Khanh Pham, Thanh Huyen Pham, Quynh Nga Nguyen, Aaron Floden, Thi Phip Ninh, Thi Viet Thanh Tran and Ke Long Phan (2020). Characterisation of Dysosma tonkinense (Gagnep.) M. Hiroe based on morphological characteristics and ITS sequences. Nordic Journal of Botany 02537. doi: 10.1111/njb.02537

Hình ảnh loài Dysosma tonkinense thu được ở Đà Bắc (tỉnh Hòa Bình) và Sa Pa (tỉnh Lào Cai)

Tin: TS. Trần Thị Việt Thanh

Phòng Phân loại học và Đa dạng nguồn gen

Tin cùng loại